Bitterman (Renate)

Renate (‘Renée’) Bitterman (Amsterdam, 6-2-1941)¹

Anderhalf jaar na haar geboorte werd de Amsterdamse baby Renate Bitterman ondergebracht bij het Wormerveerse echtpaar Adriaan (‘Aad’) Jan Versnel (Wormerveer, 1-12-1907 – 10-4-1994), een fabrieksarbeider, en Sophie (‘Fie’) Versnel-van der Horst (Duisburg, 29-7-1909 – 24-12-1988). Daar kwam ze heelhuids door de oorlog.

Tsjechoslowakije
De ouders van Renate, bontwerker Eugen Bitterman (Kosice, 28-1-1910) en Cutel Bitterman-Schiff (Kosice, 23-9-1912) waren in 1932 vanuit hun geboorteland Tsjechoslowakije naar Amsterdam getrokken. Ze kregen daar twee kinderen; behalve Renate ook Arthur (20-2-1937). In augustus 1941 verhuisde het gezin van de Kerkstraat 118 hs naar de wat luxere Plantage Parklaan 24 I.

Onderduik
In de nazomer van 1942 achtten de Bittermans het noodzakelijk om onder te duiken. Arthur werd ondergebracht in Haarlem en Renate kwam in september van dat jaar terecht bij het kinderloze echtpaar Versnel. De twee gereformeerde Wormerveerders, die op de Weverstraat 3 woonden, vonden het vanzelfsprekend. Fie Versnel verklaarde jaren later: “Je doet het gewoon als ze met een kindje voor de deur staan.” Renate ging bij hen door voor een nichtje dat vanwege het bombardement op Rotterdam niet meer thuis kon wonen.

Bevrijding
Het echtpaar Versnel verzorgde Renate tot mei 1945 alsof het hun eigen dochter was. Toen kwamen haar biologische ouders Renate ophalen, hetgeen leidde tot een pijnlijk afscheid. Desondanks bleef de relatie tussen de families Versnel en Bitterman – ook Arthur maakte de bevrijding mee – na de oorlog warm. Tussen 1954 en 1962 bleven ze elkaar regelmatig opzoeken. Dat jaar trouwde Renate, op 17 juli, met Yisachaar Matyas, met wie ze drie dochters zou krijgen. Ook Aad en Fie Versnel kregen twee vurig gewenste, maar inmiddels al niet meer verwachte kinderen: de deels naar hun ‘onderduikdochter’ vernoemde Elsje Renate (Apeldoorn, 1946) en Jacoba Sophie (Wormerveer, 1948).

Hereniging
In de jaren zestig verwaterde het contact tussen de families. In 2015 besloten de zusters Bitterman op zoek te gaan naar de redders van haar moeder. Een oproep op Facebook leidde tot hernieuwd contact met de dochters van het inmiddels overleden echtpaar Versnel. Een halve eeuw na dato vond er in Londen een emotionele hereniging plaats tussen Renate Matyas-Bitterman en de dochters Versnel. Renates dochter Nadine deed tevens een succesvolle poging om een Yad Vashem-onderscheiding aan te vragen voor Aad en Fie Versnel. De uitreiking ervan vond plaats op 14-9-2017. Nadine publiceerde in 2014 tevens een boek over de oorlogservaringen van haar moeder en grootouders, ‘Two prayers before bedtime’. Omdat het een mengeling van feiten en fictie bevat is er bij het maken van dit lemma geen gebruik van gemaakt.

Meer verzet
Een broer en schoonzus van Aad Versnel, Johannes Gerardus en Boukje Versnel, verborgen tijdens de oorlog in hun Wormerveerse woning eveneens een joodse peuter, Jeanne Cato Polak. Een andere broer, Klaas Versnel, produceerde in zijn Wormerveerse drukkerij op grote schaal valse documenten. Hij werd daarbij betrapt en verloor op 20-2-1945 het leven in een concentratiekamp.