Blach (Leo)

Rosa

Leo’s zus Rosa vestigde zich op 4 september 1939 bij haar broer aan de Stationsstraat.  Rosa Blach was zonder beroep en stateloos; op 25 november 1941 werden alle joden met de Duitse nationaliteit in Nederland stateloos verklaard.

Oorlog

De drie bewoners van Stationsstraat 44 waren de eersten die de aanmeldingsformulieren ‘van joodschen bloede’ inleverden, op 14 februari 1941. Zij kregen als gevolg hiervan later dat jaar een zwarte J in hun persoonsbewijzen gestempeld. Op 20 maart haalde men tegen betaling van 3 gulden de Bewijzen van Aanmelding op. Bij de grotendeels op de aanmelding gebaseerde politielijst van 1942 staan de drie huisgenoten onder elkaar.

Amsterdam

Zowel Rosa (72) als Leo (65) en Fokeline (52) vertrokken op of rond 30 maart 1942 naar Amsterdam. Van tevoren was er een ‘inventarisatie’, en soms roof, geweest van de inboedel, inclusief geld en kostbaarheden (zie de inleiding). Buurtbewoners weten nog dat het gezin spullen in bewaring gaf. Rosa moest in principe naar Westerbork. Een aantekening op het aanmeldingenoverzicht van najaar 1942 verwijst echter naar het Amsterdamse adres Roerstraat 73 II. Daar vestigde Rosa zich op 17 juli van dat jaar. Bij Leo Blach en Fokeline de Jonge staat geen adres. Na Roosje Zilverberg-de Groot* (75) was Rosa Blach de oudste van de verdrevenen.

Onvindbaar

Toen de gemeente eind 1942 moest opgeven wie er waren ‘geëvacueerd’ en waar zij te vinden waren, noemde de burgemeester Rosa Blach niet. Leo Blach bleek onvindbaar. Op 16 januari 1943 gaf de gemeente Amsterdam door dat zijn verblijfplaats en die van zijn huishoudster De Jonge onbekend waren bij de Joodsche Raad. Dat antwoord ging op 18 januari naar de Rijksinspectie. Leo Blach en Fokeline de Jonge golden voor de gemeentelijke registratie daarna als ‘v.o.w.’, ‘vertrokken onbekend waarheen’. In ieder geval waren Rosa en Leo Blach ondergedoken.

Onderduik

Op 8 maart 1945 stuurde Leo Blach vanaf zijn onderduikadres een brief aan een kennis, Piet Oly. Waarschijnlijk was Oly toen de contactpersoon met Blachs oude werkgever, Honig’s Fabrieken. Boven de brief staat ‘D. de Boer’ (wellicht een schuilnaam van Blach) en het adres ‘Molen 503, Broek op Langedijk’. Rosa en Leo Blach zijn de hongerwinter tot dat moment zonder al te veel tekorten doorgekomen, gezien zijn opmerking dat er ‘een overvloed aan levensmiddelen’ beschikbaar was. “Als er soms een te zwart beeld van de voedseltoestand hier opgehangen werd, zoo verklaar ik, dat deze actie niet van mij uitgaat. Natuurlijk vind ik een verzorging met producten van de Bij [Bijenkorf, de Honig-fabriek] gewenscht, maar toch zal de firma niet al de hongerige en onuitputtelijke magen kunnen vullen.” Blijkbaar hadden broer en zus Blach al diverse onderduikadressen achter de rug, gezien het slot van Leo’s brief: “Wij zijn gezond, maar zijn de toestand van omzwerving zoo hartgrondig moe.” Blach refereerde in zijn brief ook nog aan een voormalige collega bij Honig, Alida Petronella Maria Out (1900-1967): “Als je (…) heb juff. Out te spreken, doe dan mijn beste wenschen voor haar geneezing. Ze zal het als alleenwonend persoon ook niet makkelijk hebben.”

Pieter Oly

Pieter Oly (Koog aan de Zaan, 28-7-1912 – 22-3-1990) woonde in de Anemoonstraat 18 in Koog aan de Zaan en was electriciën op het laboratorium van de Bijenkorf. Hij was op 14 september 1939 getrouwd met Anna Maria (‘Annie’) Oly-van Houten. Piet  was mede-oprichter van de doopsgezinde Arbeidsgroep tegen den Krijgsdienst en tijdens de oorlog actief in de illegaliteit. Het echtpaar had ook een onderduiker in huis.

Revolver

Dat Leo en Rosa Blach de bevrijding haalden, was mede te danken aan een geluk bij een ongeluk. De RVV’er Piet van der Does vertelde in 1983 dat hij een kameraad wilde demonstreren hoe gevoelig diens nieuwe Tsjechische revolver was. Hij loste ter illustratie een schot door een deur. Toevallig stond daarachter Leo. Zijn zus en hij hadden in oktober 1944 een onderkomen in een kleine zijkamer, maar hij was even naar buiten gelopen. Het schot raakte hem in zijn benen. Hoewel de schade beperkt bleef tot vleeswonden achtte een te hulp geroepen arts het raadzaam om Leo voorlopig rust te laten houden. Dat kwam slecht uit. Leo en Rosa zouden een dag later verhuizen naar een nieuwe schuilplaats, de Broekermolen aan de Twuijverweg in Broek op Langedijk. Op 27 oktober 1944, één of twee dagen na het bijna fatale schot, vond er echter een inval plaats in die molen. Zeven van de acht joodse onderduikers ter plekke en hun gastvrouw, Zwaantje de Boer-Preusterink, werden gearresteerd. Leo en Rosa waren door het oog van de naald gekropen.

Militairen

Uit de Koogse lijst met ‘geëvacueerde jodenwoningen in Noord-Holland’ van februari 1943 blijkt dat de Wehrmacht het huis aan de Stationsstraat 44 wilde betrekken. Tot die tijd had de woning leeg gestaan.

Vervolg

Geen van de drie namen komt voor op de Holocaustsites. Van Rosa Blach is bekend dat zij op 23 juli 1945 weer werd ingeschreven op haar oude adres aan de Koogse Stationsstraat. Toen Leo Blach in 1956 overleed in het Zaandamse St. Janziekenhuis stond hij ingeschreven in de Julianastraat 33 te Koog aan de Zaan.