Cardozo (David)

Laatste wijziging: 25 april 2016

Duitse waardebepaling van de inventaris van het echtpaar Cardozo (collectie NIOD)

Gezin David Cardozo (Amsterdam, 16-6-1880 – Auschwitz, 14-10-1944) en Clara Cardozo-Morpurgo (Amsterdam, 16-6-1882 – Auschwitz, 14-10-1944)1

David en Clara Cardozo woonden in Wormerveer in de J. Wattstraat 8. David had een firma in kantoormachines, de Imperial Import Company N.V. Clara was een dochter van Raphael Morpurgo en Lea Querido. Het echtpaar had twee kinderen. Hun ongehuwde zoon Isaäc (‘Izzy’) (Amsterdam, 18-6-1908) werd in het bevolkingsregister aangeduid als handelsreiziger. Bekend is dat een (Lopez) Cardozo bij de dameshoedenfabriek Poppert* werkte. Ook zijn zus Hanne L.R. (‘Netty’) werd in Amsterdam geboren, op 29-12-1909.

Jonas Kreveld

Hanne trouwde in 1932 met Jonas Kreveld (Amsterdam, 23-1-1906), zoon van een diamanthandelaar in Amsterdam. Op 19-5-1937 kregen Hanne en Jonas een zoon, Philip (‘Flip’). Jonas wilde eind jaren ’30 met vrouw en kind emigreren naar Uruguay, maar zijn schoonvader weerhield hem er aanvankelijk van door hem het directeurschap van de importfirma aan te bieden. Jonas accepteerde dit, maar in juli 1940 emigreerde het gezin alsnog met Uruguayaanse diplomatieke paspoorten naar Nederlands-Indië.

‘Evacuatie’

Het gezin Cardozo-Morpurgo moest op 22 april 1942 naar Amsterdam, met achterlating van de woning, huissleutels en inventarislijsten van hun bezittingen. De Hausraterfassungsstelle haalde later de sleutels op en zou ook de overige spullen meenemen, ware het niet dat al dan niet naar waarheid aan de Duitsers werd verteld dat de Cardozo’s slechts onderhuurders waren en hun goederen eigendom van de verhuurder. De site joodsmonument.nl meldt als hun nieuwe adres ‘Prinsengracht’, zonder huisnummer. Op naoorlogse documenten van de Schade-Enquêtecommissie staat echter een ander adres: ze woonden bij de (eveneens joodse) familie Kreveld op de Oudeschans 28 II. Ze zouden daar op 3-12-1942 zijn ingeschreven. Wat er met Isaäc gebeurde, is onbekend.

Deportatie

David en Clara Cardozo werden in oktober 1944 vermoord. Misschien behoorden zij tot de groep ‘120 rasechte Portugezen’2 die op woensdag 2 februari 1944 vanuit Amsterdam in Westerbork aankwamen. De meeste Nederlandse joden waren toen al gedeporteerd en in Auschwitz en Sobibor omgebracht. Na veel onzekerheid gingen alle ‘Portugezen’ op vrijdag 25 februari 1944 naar het relatief gunstige Theresienstadt.3 Ook het echtpaar Cardozo-Morpurgo kwam in die tijd naar dat kamp. Ze werden bijna acht maanden later van daaruit naar Auschwitz gestuurd. David (64) en Clara (62) werden niet voor ‘werk’ geselecteerd, maar onmiddellijk na aankomst vergast, op 14 oktober 1944. Isaäc Cardozo overleefde de jodenvervolging, evenals Hanne en haar gezin.

Hanne en Isaac

In augustus 1945 bevond Hanne zich met Flip in een Japans vrouwenkamp in Nederlands-Indië, Adek bij Batavia. Jonas, die in dienst was gegaan bij het koloniale leger (KNIL), overleefde als Japanse krijgsgevangene het slavenwerk aan de spoorlijn in Birma. Het gezin werd herenigd en keerde terug naar Nederland. Jonas zette de zaak van zijn schoonvader voort, met als adres Heerengracht 142 in Amsterdam. Jonas Kreveld, ‘schoonzoon van wijlen den oprichter D.I. Cardozo’, liet op 16 mei 1947 in het Nieuw Israëlietisch Weekblad een advertentie zetten voor de Imperial Import Company. De slagzin ‘Haal de achterstand in uw administratie in’ klonk schrijnend.

Rouwadvertentie

Een maand eerder, op 18 april 1947 plaatste Hanne een rouwadvertentie in het Nieuw Israëlietisch Weekblad: haar broer Isaac was een week eerder ‘door een ongeval’ om het leven gekomen in Malino, Celebes. Hij was daar, als oorlogsvrijwilliger (ovw), ziekenverpleger 2de klasse bij de marine. Volgens de overlevering werd Isaäc katholiek gedoopt -wellicht om in de oorlog te overleven- en zou hij in Nederlands-Indië in zijn slaap zijn doodgestoken. De gedenkrol van de marine geeft als sterfdatum 26 maart 1947. Tussen september 1946 en februari 1947 voerde de beruchte Nederlandse officier Raymond Westerling rond Malino, Zuid-West Celebes, grootschalige terreuracties tegen de bevolking. Deze leidden tot tegenacties. Alleen al tot februari 1947 kostte het geweld naar schatting 3900 Indonesische en 1500 Nederlandse levens.

Emigratie

In 1950 emigreerde het gezin Kreveld-Cardozo van Amsterdam naar Melbourne, Australië. Samen met een lotgenoot van de Birma-spoorlijn, Max ‘Levee’, startte Jonas al snel een bedrijf in plastic regenjassen en andere plastic artikelen, Plastalon. De zaak werd een groot succes. Hanne Kreveld-Cardozo overleed op 9-7-1971 in Sydney. Haar man bleef actief, onder meer bij de Australian Netherlands Chamber of Commerce (ANCOC), waarvan hij de eerste president werd. Jonas Kreveld stierf op 18-3-1995 bij Melbourne.

1 Burgemeesterslijst nr. 1 en 2 (Cardozo) en 16 (Cardozo, geborene Morpurgo); Politielijst adres nr. 1 (Cardozo/ Morpurgo); H8; G4; www.joodsmonument.nl – hier wordt het Amsterdamse adres abusievelijk voorafgaand (1941) aan het adres in Wormerveer (1942) opgegeven; Reina de Vries op www.communityjoodsmonument.nl (21-5-2012); Nieuw Israëlietisch Weekblad (18-4 en 16-5-1947): www.japanseburgerkampen.nl; levie-kanes.com; www.thepeerage.com; www.veteranenkunst.nl; http://en.wikipedia.org/wiki/South_Sulawesi_Campaign

2 Mechanicus, o.c. (p. 267)

3 Mechanicus, o.c. (p. 267-299)