Heller (Klaus en Ullrich)

Klaus (Aschaffenburg, 17-5-1929) en Ullrich Heller (Aschaffenburg, 1931)¹

Klaus en Ullrich vonden in 1943 met hun ouders een schuilplaats in Krommenie. Omdat de risico’s daar te groot werden, gingen de twee zonen tijdelijk naar het gereformeerde echtpaar Klaas Kramer (Wormer, 3-12-1919 – 1996) en zijn echtgenote Anna Kramer-de Vries (1917-2008), wonend aan de Badhuisstraat 10. Mevrouw Kramer-de Vries kwam oorspronkelijk uit Krommenie. Haar man hield zich tijdens de oorlog niet alleen bezig met het verlenen van onderdak aan de Hellers, maar was ook onder meer betrokken bij het aan de Duitsers onttrekken van machineonderdelen van de Van Gelder-papierfabriek, waar hij als werktuigbouwkundige werkte.

Baby

De Kramers waren nog maar kort tevoren getrouwd en hadden een baby toen Klaus en Ullrich kwamen. De jongens zaten de hele dag op zolder en mochten ’s avonds naar beneden komen. Dan gaf Klaas Kramer hen les en leerde hij hen schaken. Op een dag belde de buurvrouw ’s avonds aan en attendeerde het echtpaar Kramer op het feit dat de beide onderduikers boven voor de ramen stonden, hetgeen uiteraard levensgevaarlijk was.

‘Ongelukkigste tijd’

In 2019 vertelde Klaus Heller, die na de oorlog van zijn Duitse naam afwilde en zich voortaan Benyamin noemde (zijn broer ging om dezelfde reden sindsdien door het leven als Uriël), in dagblad Trouw over zijn verblijf in Wormer. Dat was volgens hem ‘de ongelukkigste tijd uit mijn leven’. “Met mijn broer zat ik heel 1944 ondergedoken op zolder bij een net getrouwd streng christelijk stel, Klaas en Ann Kramer. Op die zolder stond een grote boekenkast waarin een bijbel, christelijke romans en studieboeken van hem over werktuigbouwkunde stonden. De dominee had gezegd dat ze ons moesten opnemen. Ze waren veel van huis en als ze thuis waren, hadden ze visite. In beide gevallen betekende het dat niemand mocht weten dat we er waren. Er mocht geen licht branden en aangezien kolen schaars waren, mocht er niet gestookt worden. In de winter moesten we om vier uur ’s middags al naar bed. Als er licht was, lazen we alles. We verveelden ons vreselijk en moesten de hele tijd doodstil zijn.”

Voedselbonnen

“De Kramers kregen voedselbonnen, extra brandstofbonnen van de LO en zelfs eten in natura, zoals sinaasappelen. Dat allemaal hebben wij nooit teruggezien. Aangezien mevrouw inmiddels in verwachting was, vond meneer dat zij het meer nodig had dan wij. Als Uriël en ik te veel lawaai maakten, kregen we straf. Dan werden we samen opgesloten in een kast. Dat was naar. Als ik in mijn bed plaste, moest ik onder de vieze lakens blijven liggen.”

Sonnet

“Op een dag maakten mijn broer en ik een gedicht, een prachtig sonnet, over alle pesterijen van het echtpaar. Ik kalligrafeerde de tekst en we verstopten het in de atlas der werktuigbouwkunde van meneer. Op een kwade dag had hij die atlas ergens voor nodig en vond hij het sonnet. Hij las het en werd vreselijk kwaad, schreeuwde: ‘Ik wil jullie niet meer in huis, ondankbare rotjoden.’ Hij zette ons zo in onze pyjama’s op straat. We kenden Wormer helemaal niet, waar moesten we naartoe? Gelukkig kwam een paar minuten later de oudere broer van mijn onderduikvader langs. Die zei: ‘Klaas, dat kun je niet doen.’ We mochten weer naar zolder, kregen voor straf niks te eten. Mijn ouders en de LO dachten dat we daar liefdevol werden opgevangen. Zij kregen het gedicht ook onder ogen en de LO haalde ons subiet weg uit Wormer.”

Hondema

Het contact over de broers Heller liep via Sjoerd Hondema van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO) aldaar. Toen het adres in Wormer ongeschikt werd, ging Klaus (schuilnaam ‘Klaas van Delden’) door naar Tromp en Trijntje Bakker in Krommenie, terwijl hun plaatsgenoten Henk en Cato Leguijt Ullrich (alias ‘Roel van Delden’) opnamen. Klaus, Ullrich en hun ouders overleefden de oorlog.

Zie verder gezin Heller* in Krommenie.