Leeuwen, van (Leo)

Leo Leon van Leeuwen (Rotterdam, 1910 – 1-9-1965) en Pauline van Leeuwen-van Zwanenburg (Rotterdam, 28-9-1908 – Rotterdam 10-1-1996)¹

Leo en Pauline van Leeuwen brachten tijdens de oorlog enige tijd door bij Remmert en Margaretha (‘Margreet’) van Aten. Zij woonden aan de Frans Halsstraat 31 in Zaandam en huisvestten meer joden.

Bennekom

Leo van Leeuwen was voor de oorlog medeoprichter van de Rotterdamse Joodse Jeugdkring. In 1931 verloofde hij zich met Pauline van Zwanenburg. Hun huwelijk volgde twee jaar later, op 17-8-1933 in Rotterdam. Leo was daar zakenman. Vroeg in de oorlog woonde het echtpaar Van Leeuwen in het huis De Rolekamp aan de Heinrich Witteweg in Bennekom, een plaats die ze veiliger achtten dan Rotterdam. Ze hadden op dat moment twee jonge kinderen, Eline en Karel.

Eline

Tijdens het tennissen in Bennekom kwam Leo in contact met Piet Schoorl (1903-1980), een socialistische, a-religieuze laboratoriumhouder. Met zijn vrouw Annie Schoorl-Borst (1908-1995) woonde hij in de grote boerderij De Soetendael aan de Halderbrinkweg 25 in Bennekom. Het echtpaar zou tijdens de oorlogsjaren vele joodse onderduikers een schuilplaats geven in hun woning en in Pieters laboratorium aan de Edeseweg 62, eveneens in Bennekom. De eerste was vanaf 16-7-1942 de toen driejarige Eline van Leeuwen. Ze ging door het leven als ‘Eline Bruijn’ en was zogenaamd een nichtje van Annie Schoorl. Haar ouders vonden een onderduikadres op Wageningen-Hoog, hun zoon Karel bij mevrouw Broekmans, die in de Bennekomse Dassenboslaan woonde. Op de pakjesavond van 1942 kwamen Leo en Pauline van Leeuwen verkleed als Sinterklaas en Zwarte Piet bij hun ondergedoken dochter langs. Pauline moest bij het weerzien van haar kind huilen, waardoor er witte strepen zichtbaar werden op haar geschminkte wangen.

Onveilig

Het schuiladres van Leo en Pauline bleek onveilig. Hun gastheer raakte overspannen en dreigde hen aan te geven. Daarop verkaste het echtpaar eveneens naar de familie Schoorl, waar ze een zolderkamertje betrokken. In de winter van 1943/’44 kregen ze te horen -dankzij een ‘goede’ agent en een Bennekoms lid van de illegaliteit- dat de politie op weg was om hun zoon Karel op te pakken. Het kind en zijn onderdakgeefster Broekmans ontsnapten, doordat de laatste de agenten met een smoes om de tuin wist te leiden. Met achterlating van al haar spullen kwam ze met het kind naar de familie Schoorl. Daar werd Karel herenigd met zijn ouders en zusje.

Frontgebied

In het najaar van 1944 werden Bennekom en omgeving frontgebied. Half oktober sloeg een granaat de achtermuur weg van de laboratoriumruimte waar zowel Leo en Pauline van Leeuwen als het echtpaar Schoorl op dat moment sliepen. De laatsten raakten daarbij gewond, alle vier moesten ze uit het puin worden gehaald. Het was duidelijk; Bennekom moest worden verlaten. Leo vertrok met zijn zoon Karel per fiets, Pauline werd door de huisarts verbonden om haar joodse uiterlijk te verbergen en daarna, samen met andere onderduikers, per Rode-Kruisauto naar Zeist vervoerd. Ze vonden kort onderdak bij de Bartlemeus Stichting en trokken vervolgens per paard en wagen verder naar Vreeland, waar een vriendin van de familie Schoorl een groot huis had. Het hele gezelschap bleef er een paar weken, tot er voedseltekorten dreigden en de joodse onderduikers een te groot gevaar begonnen te vormen.

Zaanstreek

De volgende halte werd Weesperkaspel, waar het gezelschap op verschillende adressen werd ondergebracht. Begin 1945 ging het verder, naar Alkmaar en Zaandam. Het echtpaar Van Leeuwen verbleef tijdens de laatste oorlogsmaanden bij Remmert en Margreet Aten. Daar maakten zij de bevrijding mee. Na de oorlog was zowel Leo als Pauline actief in tal van joodse en andere organisaties, met name in Rotterdam (waar ze alweer snel een woning vonden). Hun ouders hadden het concentratiekamp niet overleefd. Eline van Leeuwen zou Piet Schoorl later eren door hem als getuige te vragen bij haar huwelijk. In 1981 werden Pieter en Annaatje Schoorl door Yad Vashem erkend als Rechtvaardigen onder de Volkeren.