Leijdesdorff (Sara/Pim)
Laatste wijziging: 27 april 2016
Sara (‘Pim’) Leijdesdorff
Verloofde van Levi (‘Wiek’) Speyer.
Zie verder Speyer* in Koog aan de Zaan.
Evacuatie 17 januari 1942
Politieman Johan Jongepier controleert op 17 januari 1942 acht adressen rond de Westzijde. Op de Bootenmakersstraat 108 treft hij de doktersfamilie aan, zes Nederlanders en één buitenlander, schoonmoeder Juchenheim-Steinberg. Op de basislijst stond zij genoteerd als de Duitse Emma Steinberg, woonachtig op Bootenmakersstraat 68 (bij de eveneens joodse Poppert*) – misschien een verwarring tussen nummer 108 en 68. Haar naam komt ook op de aanvullende lijst voor, nu op nr. 108. De administratie van de Zaandamse evacuatie-operatie had vaker problemen met de identificatie van de verschillende leden van een huishouden (zie ook De Jong-Lelie* en Krieg-Proskauer*). Emma Juchenheim-Steinberg hoefde volgens de regels pas op 19 januari weg, naar kamp Westerbork. Op de bewaarde politielijstjes van die dag staat haar naam echter niet. De rechercheur vond namelijk een oplossing: hij constateert dat de hoogbejaarde vrouw ziek is en voorlopig bij de familie Nieuwenhuizen op Westzijde 136 kan blijven.
Over haar dochter schrijft Jongepier in zijn rapport: “Mevrouw Eisendrath was dermate overstuur dat zij vlak voor het verlaten van haar huis in elkaar zakte en eenige tijd het bewustzijn verloor. Zij is bij kennissen op verhaal gekomen.” Deze aantekening is een van de weinige emotionele beschrijvingen in de politierapporten. Het gebeuren verandert uiteraard niets aan het vertrek. Het huis, staatseigendom, wordt afgesloten en verzegeld, de inventarislijsten van de (hand-)bagage en de huissleutels ingenomen. De achtergebleven inboedel, geschat op een waarde van 140 gulden, wordt niet lang daarna door de Hausraterfassung van de Einsatzstab weggehaald.
Voetnoten
1 Aufstellung nr. 16 (Eisendrath, 6 pers.), 82 (Steinberg, 1 pers.), Weitere Aufstellung nr. 16 (Juchenheim-Steinberg, 1 pers.); Evacuatierapporten; Rechnung Zentralstelle; H3-8; G8-9; G16; Gezinskaart; www.joodsmonument.nl; Coppenhagen, J.H. Anafiem Gedoe’iem, overleden joodse artsen uit Nederland (1940-1945) (p. 88)
2 Zijn tweede voornaam wordt ook wel geschreven als Leonhard
3 Aufstellung nr. 82 (Emma Steinberg, 1 pers.) op Bootenmakersstraat 68; Erweiterte Aufstellung nr. 16 (Emma Juchenheim-Steinberg) op Bootenmakersstraat 108
4 Mededeling van B. Vollmann-Petersen uit Zaandam (1998)
5 Aldus Emanuel Drukker in H3
6 Mededeling van L. Koelemaij-Besanger uit Zaandam (1998)
7 Fields, H. Turbulent Times (p. 80-81, vert.); Turbulente tijden (p. 65-66)
8 Mededelingen van dokter F. van Soeren, Historische Commissie Ziekenhuis De Heel, Zaandam (november 1998)
9 De foto stamt uit 1929 en toont een meisjesgroep, met Maja, voor het stadhuis op de Burcht (Collectie A. Dijkstra). Carry van Bruggen maakt een Zaanse opmerking in haar roman Eva, hoofdstuk II: “Kinderen van de hoogste klassen zouden worden ‘ opgesteld’ op de trappen van het stadhuis! Ik bedankte ervoor om ‘opgesteld’ te worden.”
10 Herinneringen van Lies Uhl-Dijkstra, die tussen 1926 en 1942 schuin tegenover het huis van de familie Eisendrath woonde, en haar zus Annie Dijkstra uit Leeuwarden (november 1998)
11 Presser, o.c. I (p. 19)
12 Fields, H. Turbulent Times o.c. (p. 90-91); Turbulente tijden (p. 73)
13 Presser, o.c. I (p. 45)
14 Mededelingen van Klaas Woudt uit Zaandijk (mei en september 1998)
15 Roodenburg, F. Het Zaanlands Lyceum in de oorlogsjaren 1940-1945 (p. 49, 59, 97)
16 Notulen algemene bestuursvergadering d.d. 27 maart 1941; F. van Soeren, o.c. (p. 144-145)
17 Mededeling van B. Vollmann-Petersen
18 GAZ SA Zaandam 175
19 Vlothoer Anzeiger, 10-11-2007
20 Dochter van onderwijzer en schrijver C. Joh. Kieviet (auteur van onder meer Dik Trom).
21 Mededeling van het echtpaar Hulst-Kracht uit Zaandam (november 1998)
22 Volgens www.joodsmonument.nl zou Bernard Eisendrath pas in april 1942 naar Amsterdam zijn gekomen
23 Herinneringen van Lies Uhl-Dijkstra
24 Van Soeren, o.c. (p. 150)
25 Zie de opmerking bij Herman Cohen, Krommenie
26 www.joodsmonument.nl
27 www.hiergeblieben.de/pages/textanzeige.php?limit=50&order=datum&richtung=ASC&z=235&id=12406
28 www.joodsmonument.nl
29 NIOD-Doc 1, inventarisnummer 887a – A.J. Kienhuis
30 Mededelingen van Klaas Woudt uit Zaandijk
31 www.joodsmonument.nl
32 Margo Klijn, De Stille Slag. Joodse Arnhemmers 1933-1945 (Westervoort 2003) (p. 67-73; 195; 203-204). Met dank aan de heer Pinchas Bar-Efrat, Israël (september 2007)
33 Zo beschreven in H8. De brief van Iris (zie onder) lijkt een andere situatie te beschrijven
34 www.joodsmonument.nl; de premie liep in de loop van de jaren op
35 Collectie Joods Historisch Museum 5068 t/m 5070. Het gaat om een brief van Iris (5069), een van Lidy (5070) en een van hun vriend Dick (5068). Het Joods Monument schrijft abusievelijk dat het drie brieven van Iris Eisendrath zijn. Een korte brief aan Janne Liedmeijer, genoemd door ‘Dick’, zit niet bij het materiaal
36 Informatie van Pinchas Bar-Efrat, Israël (september 2007)
37 Lysol was een veelgebruikt ontsmettingsmiddel
38 Mechanicus, o.c. (p. 70-73)
39 Ibidem (p. 135-138)
40 VVN-Bund der Antifaschisten, Bergen-Belsen 1943-1945 (p. 6)
41 H8. Op het gedenkteken in het gemeentehuis van Zaanstad wordt Buchenwald als overlijdensplaats genoemd; G9
Nieuws en aanvullingen
Een nieuw lemma, over de zusjes Lanzkron29 november 2023 - 19:43- Aanvullende informatie over het echtpaar Pilichowski28 november 2023 - 09:42
- Het Zaandamse echtpaar Doets verborg onderduikers27 november 2023 - 17:34
- Een foto van het helpende echtpaar Heidel25 september 2023 - 09:02
- De echtparen Tjeertes en Dekker ontvingen in 1986 de Yad Vashem-onderscheiding29 augustus 2023 - 13:27
