Pais (Levie/Loe)

Laatste wijziging: 27 april 2016

Huwelijksfoto Loe Pais en Ennie Rood op 20-12-1939 met vier nichtjes Pais als bruidsmeisje. V.l.n.r. Betty (1932), Betty (Harlingen 1934), Ada (1935) en Henny (1927). (Collectie Hans van der Hoek)

Echtpaar Levie (‘Loe’) Pais (Zaandam, 26-7-1904)1 en Engel (‘Ennie’) Pais-Rood (Utrecht, 13-5-1909)

Op de basislijst staat bij Levie vermeld dat hij ‘Lagerist’ is, hetgeen van magazijnmedewerker tot winkelier kan betekenen. Bij de verklaring omtrent het radiobezit van 28 april 1941 vulde hij zelf ‘werkman’ in. Levie werd ook ’tagrijn’ genoemd, handelaar in scheepsbenodigdheden, oud touw en leer. Dit waren de artikelen waarmee de uit Harlingen gekomen Aron Pais* in 1896 te Zaandam begon als straathandelaar en die Levie op de Hoogendijk 30 overnam. De firma Pais bevoorraadde schepen in de Zaandamse haven.

Ennie

Ennie kwam uit een muzikaal gezin. Haar vader Marcus (‘Max’) Rood (Den Haag, 16-1-1880) was vanaf eind jaren ’20 fagottist bij het Concertgebouworkest. Haar moeder was Rika Smeer (Heerenveen, 30-8-1885). Ennie Pais-Rood deed de administratie in het bedrijf van haar man. Rond het uitbreken van de oorlog verhuisde het echtpaar Pais naar Tuinstraat 62.

Tagrijn Loe

Loe Pais deed vaak zaken met houthandel William Pont, waar vandaan schepen onder meer op Scandinavië voeren. Hij ging graag om met schippers en andere zeelui. In rustige tijden zat Loe soms op de straat voor zijn winkel touw te splitsen. Hij stond bekend om zijn humor. Een typerende uitspraak van hem als er nauwelijks iets verkocht was, luidde: “Mijn dag is goed, ik heb weer handgeld.” Harry Führer* heeft levendige herinneringen aan Loe. In diens volledig gevulde magazijn stond de scheepsradio altijd aan, zodat hij de bestellingen van de aankomende kapiteins kon horen. De schepen kwamen vaak uit Rusland, Finland en de Baltische landen en de omgangstaal was Duits. Dat kwam de uit Duitsland afkomstige Harry van pas. Hij ging soms met Loe mee, die met zijn op een kleine sleepboot lijkend scheepje naar de buitenlandse schepen voer. Harry nam er kapotte schoenen mee vandaan, voor reparatie door zijn vader, en kreeg als hij ze terugbracht de betaling: kaviaar, wodka en een dikke fooi.2

Oorlog

Alle joodse zakenmensen kregen vanaf het najaar van 1940 met een toenemend aantal beperkingen te maken. Zo ook Levi Pais en zijn vader. In januari 1942 eindigde dit proces voorlopig met verbanning naar Amsterdam.

Westerbork

Levie en Ennie Pais kwamen vanuit Amsterdam in Westerbork. In de tussenliggende periode doken ze korte tijd onder bij vroegere buren op de Tuinstraat 66, het echtpaar Kreuninger-Offenberg.3 Levie kreeg in het kamp een functie waardoor hij kon reizen. Ennie heeft waarschijnlijk eveneens een positie in het kamp gehad.

Violist Behr

Loe Pais wordt door het echtpaar Kroonenberg herkend in de groepsaanvoerder van de buitendienst uit Zaandam, die voorkomt in Lindwers4 interview met de violist Bennie Behr over Westerbork. “Nou, dat was een sterke vent. Hij zei dan tegen mij: ‘Denk erom, jij moet je vingers gebruiken na de oorlog. Jij mag die kleine takjes van de bomen die wij omgezaagd hebben bij elkaar rapen. Denk erom dat ze zo klein mogelijk zijn!’ Ik zei tegen hem: ‘Wie zegt dat ik die oorlog overleef?’ Hij antwoordde: ‘Wij overleven die oorlog’.”

Bevrijding

Zowel het echtpaar Pais als Bennie Behr maakten op 12 april 1945 de bevrijding van Westerbork mee. Daarop volgde een chaotische tijd, waarin ook NSB-ers en andere foute Nederlanders in Westerbork werden geïnterneerd. Op 8 juni werden beide Zaandammers uit het kamp ontslagen. Levie en Ennie Pais-Rood zijn de enige van oorsprong Nederlandse joden uit de Zaanstreek die het verblijf in een van de kampen -al was Westerbork geen vernietigingskamp- overleefd hebben. Alle anderen uit de groep van 21 Zaanse joden die in negen verschillende kampen overleefden, waren oorspronkelijk Duitstalig vluchteling. Het echtpaar Stein-Schlesinger en Eugen Suschny behoorden ook tot de bevrijden van Westerbork. Zij werden pas op 28 juni vrijgelaten.

Vervolg

Het echtpaar keerde terug naar Zaandam en woonde aanvankelijk bij Jos Pais op Hoogendijk 28. Na een tijdje richtten ze hun oude zaak op nummer 30 opnieuw in. In juli 1972 stopten ze met de winkel. Loe Pais overleed op 27 juni 1973. Ennie Pais-Rood stierf op 7 maart 1975.