Presburg (Abraham en Joseph)

De broers Abraham Presburg (Amsterdam, 17-2-1892) en Joseph Presburg (Amsterdam, 14-7-1897), met hun zuster Schoontje Swaab-Presburg (Amsterdam, 1887) en haar man Haskel (‘Henry’) Swaab (’s-Hertogenbosch, 28-9-1882).¹

Het perceel Westzijde 16 in Zaandam was voor de oorlog eigendom van ijsfabrikant Johannes Strijbos. Het pand was gunstig gelegen bij de kruising met de drukke Gedempte Gracht, en werd verhuurd aan slager Klaas Post. De slachtruimte lag achter de winkel. Zijn zoon Dirk zette de zaak op hetzelfde adres voort. In augustus 1932 verhuisde Post naar Westzijde 43 en kwam er voor het winkelgedeelte een nieuwe huurder.

Schoenenwinkel
Op 8 oktober 1932² werd er het 19de ‘schoenenmagazijn’ van de firma Presburg geopend. ‘Zaandam zal dan kennis kunnen maken met het bekende Presburg systeem. Uitsluitend goed schoeisel voor de laagst-mogelijke prijzen.’ Een advertentie in de Zaanlander van 16 november 1932 maakte reclame voor speciale ‘steunschoenen’. Firmanten waren de broers Abraham en Joseph Presburg samen met hun zwager Haskel Swaab. Haskel was getrouwd met hun zuster Schoontje Presburg. De Presburgs en hun zwager woonden niet in Zaandam, maar in Amsterdam en in Bussum. Joseph Presburg was wel, zoals velen, in Zaandam getrouwd (1921). Zijn bruid heette Wilhelmina Helena Paulina Maria Rubens. Voor Amsterdamse joden was het goedkoper om hier te trouwen.

21 filialen
In 1926 had de firma Presburg twaalf filialen (waarvan negen in Amsterdam en verder in Haarlem, Hilversum en Arnhem), plus een schoenenfabriek in Waalwijk. In oktober 1935 werd het 25-jarig bestaan gevierd en inmiddels waren er 21 winkels. De firma werd in 1937 omgezet in de N.V. Presburg onder directie van Hartog Melkman (Amsterdam, 30-12-1886), Abraham Presburg, Joseph Presburg en Haskel Swaab. Het was een teken dat de zaak goed liep. De buurman op Westzijde 18 was sinds augustus 1936 overigens de stoffenhandel van de joodse Jacques Snoek*.
De ruimte achter de schoenenzaak bleef gescheiden gebruikt worden. De eerdere huurder, Klaas Post, kreeg in 1937 vergunning van de gemeente om  zijn voormalige slachtplaats achter Westzijde 16 te verbouwen tot clublokaal³. Onbekend is wat voor soort club. Op de begane grond werd een vergaderzaal ingericht en boven een kleedkamer en een wasgelegenheid.

Oorlog
De niet-joodse Klaas van de Stadt⁴ (Koog aan de Zaan, 1906, overleden in 1989) was al voor de oorlog filiaalchef in de schoenhandel en heeft deze tijdens de gedwongen ’arisering’ nog enkele oorlogsjaren beheerd tot hij door de Duitse ‘Verwalter’ op non-actief werd gesteld. Dit hing vermoedelijk samen met zijn verzetsactiviteiten. Van de Stadt woonde met zijn gezin boven de winkel. Judicje Menco* vond er kort een onderduikplek. De echtparen Presburg en Haskel Swaab hebben de oorlog overleefd. Schoontje Swaab-Presburg overleed al op 27 februari 1941, in Amsterdam. Hartog Melkman stierf op 15 november 1944 in het concentratiekamp Stutthof bij Danzig.

Vervolg
De Presburgen namen na de oorlog weer de leiding over hun schoenenzaken. Klaas van de Stadt⁵ bleef nog enkele maanden bij het Zaandamse filiaal en trad toen uit dienst, omdat hij genoegen moest nemen met zijn vooroorlogse salaris. Daarvan kon hij zijn gezin niet onderhouden. In 1950 werden de gebroeders Presburg en hun zwager in privé eigenaren van het pand in Zaandam. Charles Swaab, zoon van Haskel, woonde in de jaren ’50 en ’60 aan de Herengracht 50 in Zaandam. De winkel, inmiddels eigendom van de volgende generatie, sloot omstreeks 1976 haar deuren.