Tof (Roza/Ro)

Roza Julia (‘Ro’) Tof (Veendam, 31-5-1904 – Bussum, 13-7-1990)¹

Roza Tof dook onder op drie Zaanse adressen en overleefde zo de Holocaust. Haar directe familieleden stierven wel in de concentratiekampen.

Veendam

Roza was de oudste van de drie kinderen uit het gezin van Benjamin Tof (Veendam, 3-7-1869) en Hanna Tof-Woudstra (Noordwolde, 28-2-1865). De jongste, Arent Benjamin (Veendam, 31-1-1909), leefde maar 1,5 jaar. Het tweede kind was Judik (Veendam, 13-9-1907). Vader Benjamin was schapenslachter. De twee dochters genoten een goede opleiding. Roza werd onderwijzeres en werkte enige tijd als kinderjufrouw en huishoudster in Laren (1927) en in Amsterdam, bij de familie Lopes Cardozo aan de P. de Hoochstraat 20 (1928). In juli 1928 keerde ze terug naar haar geboorteplaats Veendam, om daar voor haar ouders te zorgen.

Judik

Haar zuster Judik volgde een zangopleiding bij Rosa Schönberg in Amsterdam, alsmede de operaklas van Johannes den Hertog aan het Amsterdams Conservatorium. De opleiding werd deels betaald met Roza’s onderwijzerssalaris. Als zangeres nam Judik de artiestennaam Judith Toff aan. Ze maakte vervolgens carrière als mezzo-sopraan.² Op 4 februari 1940 maakte Judith Toff haar debuut bij het Concertgebouworkest. Het was een concert onder leiding van Eduard van Beinum en zij zong aria’s van Massenet³ en Saint-Saens. Het was meteen haar laatste grote optreden. Judik en haar echtgenoot werden tijdens een razzia in Amsterdam opgepakt. Hun dood kwam op 4 juni 1943 in Sobibor.

Deportatie

Toen de joodse inwoners van Veendam zich bij de bezettingsautoriteiten moesten melden, kreeg het bejaarde echtpaar Tof een onderduikadres aangeboden. Het echtpaar meende op grond van hun leeftijd geen gevaar te lopen. Begin april 1943 moesten ze zich echter voor deportatie melden op het station van Groningen. Roza dook wel onder, in Zaandam. Haar ouders gingen van Groningen met de trein naar kamp Vught. Daar overleed Hanna Tof-Woustra op 16 april 1943. Benjamin Tof werd vanuit Vught doorgestuurd naar Sobibor, waar hij op 11 mei 1943 werd vergast.

Remmert Aten

‘Juffrouw’ Tof overleefde. Ze kreeg onderdak bij het echtpaar Remmert en Greet Aten, die in de Zaandamse Frans Halsstraat 31 woonden en meerdere joden huisvestten. Roza kreeg er een vals persoonsbewijs en ging schuil achter de naam ‘Ans’. Zij stond ook als Roos Top bekend.⁴ Het gaf haar de nodige bewegingsvrijheid. Ze bleef bij de Atens tot het daar te onveilig werd. Waarschijnlijk heeft ze daarna korte tijd doorgebracht bij Jos (1899)en Margaretha (1905) van der Horst, die in de Van Ostadestraat 5 woonden. Jos jaagde wel eens met Remmert Aten en wist van diens verzetsactiviteiten. Volgens de kinderen Van der Horst was Roza Tof niet zo handig: “Ze stond zo nu en dan de afwas te doen en droeg van die wijde mouwen die dan in het teiltje hingen.”⁵

Dirk Krijt

Roza bracht vervolgens nog zo’n acht maanden door bij Dirk Krijt, die aan de Goeman Borgesiusstraat in Zaandijk woonde. Ze kwam heelhuids door de bezettingsjaren en bleef in Zaandam wonen. In 1946 was haar adres Prins Hendrikstraat 125. Roza werd onderwijzeres op School 9 aan de Stationsstraat. Ze woonde jarenlang in de woning naast de synagoge op de Gedempte Gracht en fungeerde daar vaak als kosteres. Roza Julia Tof overleed op 13 juli 1990 en ligt begraven op de joodse begraafplaats aan de Zaandamse Westzanerdijk.

Zie ook Roza Tof* in Zaandijk.