Zeldenrust (Leo)

Gezin Leo Zeldenrust (Amsterdam, 5-11-1905 – Koog aan de Zaan, 26-12-1966) en Gerarda (‘Gerda’) Zeldenrust-de Rosa (Amsterdam, 26-1-1908 – Amsterdam, 4-3-2012) met Elly Branca (Koog aan de Zaan, 17-1-1939)¹

Het echtpaar Zeldenrust was in december 1937 uit Amsterdam gekomen. Daar woonden zij op de Smaragdstraat 22 II. In 1941 leefde daar Leo’s zuster Hester. Hun moeder Branca Zeldenrust-Roos had de woning op de begane grond (22 hs). Leo en Gerarda betrokken in Koog aan de Zaan het huis aan de Dahliastraat 37.

Polak & Schwarz

De verhuizing zal hebben samengehangen met het werk van beiden. Volgens de gezinskaart was Leo nog kantoorbediende bij de essencefabriek Polak & Schwarz* in Zaandam. In 1941 was hij er ‘chef-correspondent Overzee’. Begin 1939 werd de dochter van Leo en Gerarda Zeldenrust geboren, Elly.

Aanmelding

Het echtpaar leverde de aanmeldingsformulieren ‘vanwege joods bloed’ op 20 februari 1941 in op het gemeentehuis van Koog aan de Zaan en kreeg drie Bewijzen van Aanmelding terug. Op de persoonskaart kwamen drie J’s te staan. Het hele gezin stond op de burgemeesterslijst van 3 maart 1942. Gerarda ‘de Rosa’ werd op de politielijst echter abusievelijk als alleenstaande beschouwd. De fout werd verbeterd en het hele gezin Zeldenrust-de Rosa moest op of rond 30 maart 1942, met achterlating van de inboedel en de huissleutels, naar Amsterdam vertrekken.

Amsterdam

De gemeente Koog aan de Zaan had de Amsterdamse adressen van de verdreven bewoners niet opgenomen, maar werd er door het hoofd van de Rijksinspectie van de Bevolkingsregisters J.L. Lentz in november 1942 toe gedwongen ze uit te zoeken. Het gezin Zeldenrust-de Rosa bleek, in ieder geval vanaf 12 november, op de Transvaalstraat 124 II te wonen. Dat was de woning van Andries Neftali de Rosa (1877) en Eva de Rosa-Emmerik (1874), de ouders van Gerarda. Het bejaarde echtpaar was al vroeg ‘gehaald’ en werd op 23 november 1942 in Auschwitz vermoord. Een andere bron geeft aan dat het gezin feitelijk bij een broer van Gerarda woonde (zie Leo Zeldenrust* in Zaandam).

Oude woning

De Beaufragte van de Rijkscommissaris voor Noord-Holland wilde in januari 1943 weten of de woningen van de ‘geëvacueerden’ leeggehaald, opnieuw bewoond of in beslag genomen waren. De gemeente kon de vragen positief beantwoorden. De firma Puls -die zo berucht zou worden bij de ontruimingen in Amsterdam- of een collega-bedrijf was begin mei langsgekomen. De ‘arische’ eigenaar, de Noord-Holland van 1845, had na het leeghalen een nieuwe huurder gevonden voor de vijfkamerwoning. Hij heette J. Kaper, zo blijkt uit een brief van de Koogse politieman Klaas van Doeland aan de Zentralstelle (14-5-1942). Er was echter een klacht. De Hausraterfassung was niet grondig genoeg geweest. Er stonden nog spullen van de heer Zeldenrust in het huis, zij het ‘van weinig waarde’. Ze werden zo lang in een verzegelde kamer gezet.

Ontslag

Het is onzeker hoe lang en vanaf wanneer het gezin feitelijk op de Transvaalstraat woonde. Leo kon nog wel enige tijd in Zaandam blijven werken bij Polak & Schwarz. Zijn naam stond begin mei 1940 samen met die van Louis Groen op de ontslaglijst. Het joodse Polak & Schwarz kreeg geen krediet meer van de bank. Een maand later vond de directie echter de Amsterdamsche Bank bereid en was het ontslag van de baan.

Ster

In mei 1942 werd voor joden de gele ster verplicht en in juni 1942 een reisvergunning. De personeelschef van Polak & Schwarz, Andries Bouman, schreef in zijn dagboek: “De Joden moeten nu een ster dragen op de linkerborst. Op 2 Juni werden hun reisvoorzieningen ingetrokken. Voortaan moeten ze er een aanvragen bij de Duitsche autoriteiten i.p.v. bij de Joodsche Raad. Er waren de vorige week nog niet veel vergeven. De rest bleef dus thuis. In Amsterdam en Koog a/d Zaan.” Omdat uit Koog Joseph Fransman al in februari was ondergedoken, zal hij hier Leo Zeldenrust hebben bedoeld. Mogelijk kwam de reisvergunning er alsnog. Het bedrijf werd door de bezetter als ‘kriegswichtig’ gezien en probeerde zoveel mogelijk personeel te houden.