Zurel (Sonja)

Sonja Zurel (1922)¹

In het mede door verzetsmensen samengesteld boek ‘Bezetting en verzet aan de Zaan’ staat vermeld dat ‘dokter Bax in Zaandam regelmatig joodse onderduikers had’. Het betreft Johannes Stephanus Bax (1903 – Zaandam, 1-4-1980), die tijdens de oorlog woonde en werkte op de Hoogendijk 16 (later omgenummerd tot Dam 34). Een van hen was de Amsterdamse Sonja Zurel.

Echtpaar Bax

Huisarts Bax en zijn echtgenote H.C. Bax-Fehrmann waren in 1938 vanuit het Friese dorp Metslawier in Zaandam komen wonen. Met name mevrouw Fehrmann, die sterk pacifisctisch geörienteerd was, zou zich laten gelden als tegenstandster van de bezetter. Ze trad op als koerierster en bracht onder meer joodse onderduikers weg, naar de kop van Noord-Holland en elders. Ook in de grote woning aan de Hoogendijk verbleven onderduikers, zowel joods als niet-joods. Ook de ouders van mevrouw Bax woonden er.

Husslage

Zo kon het gebeuren dat bij een Duitse razzia de jonge mannen die bij de buurman werkten, radiohandel Husslage, via de schutting de dokterswoning binnen renden en zich op zolder verborgen tot het weer veilig was. In het huis waren diverse schuilplekken gebouwd. Er verbleven minimaal twee joodse onderduikers bij het gezin Bax en hun zes kinderen. Zij konden zich indien nodig verbergen in een speciaal gemaakte schuilplaats in de kelder. Omdat er veel aanloop was in het doktershuis moesten de onderduikers na enige tijd weer vertrekken, op weg naar een nieuw onderkomen.

Dienstmeisje

Een van de joodse onderduikers was Sonja Zurel. Zij werkte in Zaandam als kindermeisje. Sonja zat op meerdere plekken ondergedoken, onder meer in Drente. Ze overleefde de oorlog. Een andere joodse onderduikster was de verder onbekende mevrouw (de) Levie.* Op enig moment werd een Hongaars dienstmeisje betrapt op diefstal. Ze zou ontslagen worden, maar dreigde te verraden dat de familie Bax onderduikers had. Daarop is ze in dienst gehouden. Na de bevrijding is ze alsnog gestraft.