Zwaaf (Martha)

Bakkerijen

Zowel de bakkerij op Westzijde 74 als die van Gerrit Dekker op de Vinkenstraat 54 waren centra van illegale activiteiten. Het waren grote panden met een winkel voor, een woonhuis met zolders erboven en een bakkerij met zolder erachter. Gerrit organiseerde avonden om geld in te zamelen voor de onderduikers. Hij werd tijdens zo’n bijeenkomst in oktober 1943 gegrepen en naar een kamp gestuurd. De panden waren ideaal om te schuilen. De oudste jongens De Vries wilden niet naar de Arbeitseinsatz en doken een deel van de tijd thuis onder. In de schuur sliepen vaak andere onderduikers. Als er ’s nachts werd gebeld, trokken de ouders ter waarschuwing aan een touw dat naar de schuur liep. Een van de jongens De Vries ging bij de Binnenlandse Strijdkrachten, andere kinderen brachten de ondergrondse krant Trouw rond bij vijftien adressen. Er werden thuis illegaal pakketjes levensmiddelen klaargemaakt. Via de Zaan was er vervoer met bewapende boten.

Bombardement

Eind jaren ’90 hield Bloeme Evers voor haar boek Je ouders delen gesprekken met twee van Martha’s pleegzusters en twee van haar pleegbroers. Hieruit komt veel naar voren over de omstandigheden waaronder Martha (‘Michel’) in de bakkersfamilie (‘slagerij’) kwam en opgroeide. Volgens de geïnterviewden hadden hun ouders een voorwaarde gestelde aan de illegaliteit (Brinkman): degene die kwam onderduiken moest een baby zijn. Zodoende was een kind uit de crèche direct welkom. Ze sliep bij de ouders De Vries op de kamer. Men vond dat Martha er niet joods uitzag. Het verhaal dat aan de buurt werd verteld, was dat de ouders van de baby bij het bombardement op Rotterdam waren omgekomen. Het was een sterk verhaal over een baby uit 1942, maar het sloot wel aan bij de opvang van kinderen uit Rotterdam in de Zaanstreek (zie Inja*).

Bijbellezing

De sfeer thuis was godsdienstig. Het gezin ging ’s zondags tweemaal naar de kerk, bad voor het eten en deed aan bijbellezing. De ouders waren echter mild in hun opvattingen. Na de kerkdienst op zondag waren vrienden en vriendinnen van de kinderen welkom. Martha werd meegenomen naar de kerkdienst en deed thuis de gebaren van de dominee na. Ze werd niet gedoopt, want ze was ‘het kind van een ander’. Het was een standpunt waar haar vader na de oorlog erg blij mee was. Oudste dochter Bep zorgde het meest voor Martha, maar met het hele gezin ontstond een sterke band die na de oorlog bleef.

Hereniging

Na de bevrijding gaf het echtpaar De Vries het meisje, met tegenzin, op bij het Rode Kruis. Op een dag stond er een mevrouw bij de deur: “Of haar kind bij ons was.” Maria zei: “Dat kan wel wezen.” Martha’s moeder wilde haar dochtertje meteen onder haar arm meenemen, maar de pleegmoeder greep in: “Dat gaat zomaar niet, u moet hier eerst een tijdje blijven, zodat jullie aan elkaar kunnen wennen.” Bep wilde een bewijs hebben, waarop de vrouw een fotootje liet zien uit de tijd dat Martha nog heel klein was. Het was moeilijk voor beide partijen. Martha’s moeder kwam terug van ruim twee jaar onderduik, haar vader uit het concentratiekamp. Ze leden armoede. Het kind was alles dat ze hadden. Martha’s moeder viel flauw toen ze haar 3-jarige dochtertje zag. Maar het meisje vroeg: “Wie is dat mens?” In het begin ging Martha alleen in de weekends naar haar ouders. Vanaf het moment dat ze naar school ging, verbleef ze de weekends in Zaandam. Bep raakte in een zenuwcrisis en zei steeds: “Het is toch mijn kindje.” Maria en Klaas de Vries leden onder een stil verdriet en Klaas schreef een gedicht over zijn pleegdochter. Maar uiteindelijk stabiliseerden de relaties zich. En Martha was bruidsmeisje bij het huwelijk van Bep.